بخش اول : غذا را با مصلح آن و مکمل طبع میل کنید.
هر انسانی به طور سرشتی طبیعتی دارد که یا سرد است یا گرم. طبیعت گرم یعنی فرد گرمایی است. تحمل گرما را ندارد و هوای خنک برای او مناسب‌تر است. در زمستان لباس کم می‌پوشد، آب زیاد می‌خورد، میل به خنکی‌ها و غذاهای سرد مانند ماست، خیار و ترشی دارد و در صورت مصرف غذاهای گرم مثل عسل، خرما و دارچین بدنش دچار التهاب شده و ممکن است جوش، خارش و حتی کهیر پیدا کند. پرانرژی و عصبی است و …
طبیعت سرد یعنی فرد سرمایی است. تحمل سرما را ندارد و هوای گرم برایش مناسب‌تر است. میل به گرمی‌ها و غذاهای گرم مانند عسل، کنجد، زنجبیل و شیرینی‌ها دارد و در صورت مصرف غذاهای سرد مثل دوغ، گوشت گوساله و عدسی دچار ناراحتی‌هایی نظیر آبریزش دهان، پرخوابی، بدن درد، سستی عضلات، کسالت، بی‌حالی و بی‌حوصلگی خواهد شد.
به غیر از گرمی و سردی طبیعت، خشکی و تری هم از مفاهیم اساسی طب سنتی است که از امتزاج آنها (یعنی گرمی، سردی، تری و خشکی) اخلاط چهارگانه شکل می‌گیرد. این اخلاط در واقع ترکیبات سیال و روانی هستند که از واکنش بدن بر غذا ایجاد می‌شوند. غذا در بدن انسان دستخوش فعل و انفعالاتی می‌شود که در نهایت چهار ترکیب به وجود می‌آید:
الف: ترکیبی قرمز مایل به زرد به نام «صفرا» که به هضم غذا کمک و حرکات روده را تسریع می‌کند، غلظت خون را رفع کرده و عفونت را از بین می‌برد.
ب: ترکیب سرخ رنگی به نام «خلط»، دم یا خون که حامل اکسیژن و غذا برای بافت‌ها و سلول‌های بدن است.
ج: خلطی به نام «بلغم» که وظیفه‌اش تسهیل کار مکانیکی، لغزش مفاصل، تشکیل بافت عصبی و سلول‌های مغزی است.
د: خلط «سودا» که وظیفه‌اش تحریک اشتها و تشکیل بافت استخوانی است.
صفرا طبیعت گرم و خشک، سودا طبیعت سرد و خشک، دم طبیعت گرم و تر و بلغم طبیعت سرد و تر دارد.
این اخلاط به طور طبیعی تعامل و تعادل با یکدیگر دارد، در مسیر گردش خون و بافت‌های بدن به میزان مشخص و متعادل قرار گرفته و وظایف ذاتی خود را به انجام می‌رسانند و اگر کیفیت یا کمیت هر یک از این اخلاط تغییر کند، بیماری متناسب با خلط غالب ایجاد می‌شود.
در عالم طبیعت علاوه بر انسان‌ها همه‌ی موجودات (جاندار و بی‌جان) و حتی بوها، رنگ‌ها، فصل‌ها، سرزمین‌ها، دیدنی‌ها، شنیدنی‌ها و حتی خیالات، خواب‌ها و رویاها دارای طبع و اثری خاص هستند. هر ماده‌ی غذایی بسته به طبع و مزاج خود وقتی وارد بدن شد موجب تولید اخلاط چهارگانه می‌شود که یکی از این اخلاط بر دیگران غلبه دارد. مثلا کاهو طبع سرد و تر (بلغم زا)، زنجبیل طبع گرم و خشک (صفرا زا)، برنج طبع سرد و خشک (سودازا) و انگور طبع گرم و تر (خون‌ساز) دارد.
غذاهای گرم
*فلفل، گوشت گوسفند، انگور، سیر، دارچین، پیاز، تره، نخود، ریحان، عسل، ارده، خرما، موز، زیتون، گردو، زیره، بادام، پسته، توت، سیاهدانه، انجیر، خربزه، کنجد، نمک، بادمجان، نبات، نعنا و …
غذاهای سرد
ماهی، مرغ، عدس، اسفناج، چغندر، ماست، خیار، باقلا، کاهو، گوشت گاو و گوساله، هندوانه، برنج، گوجه فرنگی، قارچ، شکر، کیوی، کاسنی، پنیر، بامیه، شیر، سیب‌زمینی، کدو، مرکبات، زرشک، آلبالو، انار ترش، گیلاس، سرکه، آبلیمو، سماق و …
هر کس با توجه به طبع و مزاج خود و طبیعت غذاها باید نوع تغذیه‌ی خود را انتخاب کند. مثلا فردی که طبیعت گرم دارد باید غذاهای سرد و خنک مصرف کند تا حرارت ذاتی او تعدیل شده، سلامتش تضمین شود و برعکس فردی که طبع سرد دارد باید غذاهای گرم مصرف کند و غذاهای سرد کمتر بخورد یا اگر غذای سردی هم مصرف کرد در کنار آن اغذیه گرم را مورد استفاده قرار دهد تا دچار عوارض غلبه‌ی سردی مثل بی‌حالی، ضعف و سستی بدن، خواب‌آلودگی، نفخ معده و … نشود.
در طب سنتی، هر غذایی مصلحی دارد که سردی و گرمی غذا را متعادل می‌سازد، هضم غذا را بهتر می‌کند و افزایش خواص غذا را تضمین می‌کند.
مصلح غذاها
- برنج: زیره سیاه
- خیار: نعنا و گل سرخ
- کاهو: سکنجبین
- ماست: شیره و عسل
- پنیر: گردو
- گوشت گوسفند: سماق
- تخم مرغ: دارچین
- شیر: گلاب و هل
- عدسی: گلپر و آویشن
- باقلا: آویشن
- انار: گلاب
- دوغ: کاکوتی
- ماهی: گردو و فلفل سیاه
- آبگوشت: دنبه و آویشن
- چای سیاه: آبلیمو
- مرغ: زعفران
با مزاج برخی مواد غذایی آشنا‌تر شوید
مواد غذایی گرم و تر (دم)
لبنیات: کره، ماست چکیده، شیر محلی تازه گاو و شیر گوسفند.
سیفی‌جات: خربزه، خیار چنبر، طالبی و گرمک.
میوه‌ها: انجیر تازه و خشک، انگور، خرما، سیب شیرین، قیسی، گیلاس، گلابی، موز، مویز، بالنگو، اقسام توت و کشمش.
ریشه‌ها: انوع ترب، زردک، سیب زمینی ترش، شلغم و هویج.
سبزی‌جات: شبدر، تربچه و ترب.
حبوبات: گندم و اقسام لوبیا.
گوشت‌ها: جگر سیاه و سفید، پاچه، گوشت گوسفند (بره)، بوقلمون، مرغ محلی، میگو، زبان و چشم.
مغزهای گیاهی: بادام درختی شیرین، بادام زمینی، تخم طالبی، تخم خربزه و کنجد.
متفرقه: شیره انگور، روغن
کنجد، روغن گاو، دنبه، روغن بادام تلخ، ارده، سمنو و خاکشیر.
مواد غذایی گرم و خشک (صفرا)
لبنیات: پنیر کهنه.
سیفی‌جات: بادمجان و فلفل سبز.
میوه‌ها: انبه، به، زیتون و نارگیل.
ریشه‌ها: چغندر، پیاز، سیر، کلم قمری و موسیر.
سبزی‌جات: برگ چغندر، پونه، نعناع، پیازچه، ترخون، مرزه، تره تیزک (شاهی)، جعفری، رازیانه، ریحان، شاهتره، شنبلیله، شوید، کرفس، اقسام کلم بستانی، گزنه، مارچوبه، تره و تره فرنگی.
حبوبات: جوی دوسر (چاودار)، لپه، نخود و برنج کته‌ای.
گوشت‌ها: آهو، اردک، بلدرچین، گنجشک، شتر مرغ، شتر، کبوتر، خروس، کباب و دل.
مغزهای گیاهی: بادام هندی، بادام درختی تلخ، بادام کوهی، پسته کوهی، پسته، تخم آفتابگردان، چلغوز، فندق و گردو.
ادویه‌ها: آویشن، اسپند، چای سبز و سیاه، خردل، دارچین، انیسون، زردچوبه، زعفران، زنجبیل، زنیان، زیره، سیاهدانه، فلفل، کاکائو، گلپر، وانیل، هل و نمک.
متفرقه: روغن زیتون، شیره خرما، عسل، شکر سرخ یا سفید و عرق بهار نارنج.
مواد غذایی سرد و خشک (سودا) .
لبنیات: کشک و قراقوروت.
سبزی‌جات: ترشک، ریواس و گشنیز.
حبوبات: ارزن، باقلا خشک، برنج (آبکش)، جو، ذرت، عدس و ماش.
میوه‌ها: شاه‌توت، تمشک، آلبالو، ازگیل، انار ترش، بالنگ، تمر هندی، زالزالک، زرشک، ذغال اخته، سنجد، غوره، کنار، گریپ فروت، لیمو عمانی، نارنج، به ترش، لیمو ترش و سیب ترش.
گوشت‌ها: بز، قلوه، سیرابی و شیردان.
مغزهای گیاهی: بلوط خوراکی و شاهدانه.
ادویه‌ها: سماق، نشاسته و قهوه.
متفرقه: شکر فراورده شده صنعتی، سرکه و آبغوره.
مواد غذایی سرد و تر (بلغم)
لبنیات: پنیر تازه، خامه، دوغ، ماست، سرشیر و شیر پاستوریزه.
سیفی‌جات: خیار، اقسام کدو، گوجه فرنگی، هندوانه و کدو حلوائی.
میوه‌ها: آناناس، توت فرنگی، آلو، آلوچه، انار شیرین، پرتقال، زردآلو، شفتالو، شلیل، کیوی، لیمو شیرین، نارنگی، هلو، آب فشرده انار.
ریشه‌ها: سیب زمینی.
سبزی‌جات: اسفناج، بامیه، خرفه، قارچ خوراکی، کاسنی، کاهو و لوبیا سبز.
حبوبات: باقلا تازه و نخود سبز.
گوشت‌ها: انواع ماهی و مغز گوسفند.
مغزهای گیاهی: تخم کدو، تخم هندوانه، خشخاش و به دانه.
متفرقه: اسفرزه، گلاب و ماء الشعیر.
. غذاهای مضر مصرف نکنید؛ ملاک تغذیۀ خود را لذت1، طعم و حلال بودن آن قرار ندهید و انگیزه تغذیه خود را خواص آنها قرار دهید.
—————-
1. امام جعفر صادق(ع): «إِنَّ أَوَّلَ مَا عُصِی اللَّهُ بِهِ سِتٌّ حُبُّ الدُّنْیا وَ حُبُّ الرِّئَاسَةِ وَ حُبُّ الطَّعَامِ وَ حُبُّ النِّسَاءِ وَ حُبُّ النَّوْمِ وَ حُبُّ الرَّاحَةِ؛ نخستین چیزهایى که با آنها به خدا نافرمانى شد شش چیز است: دوست داشتن دنیا، دوست داشتن ریاست، دوست داشتن غذا، دوست داشتن زن‌ها، دوست داشتن خواب و دوست داشتن راحتى». محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، ج70، ص60.