اصلاحات گوارشی

سلامت اندام‌های گوارشی بر همۀ دستگاه‌های بدن مقدم است. علت توجه ویژه روایات به دستگاه گوارشی، نقش این اندام در سلامت و بیماری اندام‌های دیگر بدن می‌باشد، طبّ اسلامی ریشه همه بیماری‌ها را معده می‌داند، پیامبر اکرم(ص) می‌فرمایند:
«معده، خانه‌ هر درد و پرهیز، پایه هر درمانی است، پس چیزی بخور که با تو سازگار باشد؛ معده، حوض بدن است و رگ‌ها به آن پیوسته‌اند، پس هرگاه معده سالم باشد، رگ‌ها سلامتی صادر می‌کنند و هرگاه معده بیمار باشد، رگ‌ها بیماری صادر می‌کنند».1
این دستگاه در انسان و مهره‌داران به صورت لولۀ گوارشی، و در جانوران تکامل نیافته مانند کیسه‌تنان از جمله هیدر، شقایق دریایی و عروس دریایی به صورت کیسۀ گوارشی وجود دارد. باید توجه داشت که دستگاه گوارش در جانوران براساس نوع غذایی که می‌خورند به شکل‌های مختلفی وجود دارد. اما به طور کلی دستگاه گوارش آن‌ها از چهار بخش: بلع، گوارش مکانیکی و شیمیایی، جذب و دفع تشکیل شده‌است. بعضی از جانوران که به صورت انگل زندگی می‌کنند مانند کرم کدو اصلاً دستگاه گوارش ندارند و به طور مستقیم و با عمل انتشار مواد غذایی تجزیه شده را از طریق پوست وارد بدن خود کرده و مورد استفادۀ سلول‌های خود قرار می‌دهند.
دستگاه گوارش انسان که از دهان تا مقعد امتداد دارد، از لولۀ گوارشی و غده‌های گوارشی تشکیل شده‌است و حدود هفت متر طول دارد. غدد گوارشی شامل: غده‌های بزاقی، غده‌های دیوارۀ معده و روده، پانکرآس و کبد است. لولۀ گوارشی نیز شامل: دهان، حلق، سرخ‌نای (مِری)، معده، رودۀ باریک، رودۀ بزرگ و راست‌روده می‌شود. هر چیزی که وارد معده می‌شود با آنزیم‌های درون معده مخلوط می‌گردد تا با اجزا ساده‌تری تجزیه شود. سپس این مخلوط از معده خارج شده و به روده‌ها می‌رود تا از آنجا، مواد غذایی تجزیه شده جذب جریان خون شوند. مواد غذایی تجزیه شده از طریق جریان خون به سرتاسر بدن می‌روند و در اختیار بافته‌های بدن قرار می‌گیرند تا در آنها مصرف شده و یا ذخیره شوند. اجزای غذایی که جذب نمی‌شوند از بدن دفع می‌گردند. (از طریق مدفوع)
مواد غذایی در هر یک از قسمت‌های این دستگاه تحت تأثیر عوامل فیزیکی و شیمیایی قرار می‌گیرند تا هضم شوند (یعنی به مواد قابل جذب برای بدن تبدیل شوند) و بعد مواد هضم شده در داخل دستگاه گوارش جذب می‌شوند تا بعداً به مصرف سلول‌های بدن برسند. مواد غیر قابل جذب نیز از طریق دستگاه گوارش دفع می‌شوند. قسمت‌های مختلف دستگاه گوارش شامل: دهان، حلق، مری، معده، روده کوچک (روده باریک)، روده بزرگ (کولون)، روده مستقیم (رکتوم)، کبد، کیسه صفرا و لوزالمعده (پانکراس) هستند.
به عبارت دیگر اصلاحات گوارشی یعنی پاکسازی دهان، معده، روده بزرگ و کوچک، مثانه، کیسه صفرا و آپاندیس از آلودگی‌ها، در ذیل چند برنامۀ اسلام جهت پاکسازی گوارشی ذکر می‌شود و پس از آن عوامل خروج دستگاه گوارشی از اصل خود و راه‌کار حفظ سلامتی آن بررسی خواهد شد.
——————
1-«المعدة حوض البدن و العروق الیها واردة، فاذا صحت المعدة صدرت العروق بالصحة و اذا سقمت المعدة صدرت العروق بلاسقم. المعدة بیت کل داء و الحمیة رأس کل دواء فاعط نفسک ما عودتها». مفاتیح الحیات، ص208؛ کنزالعمال، ج10، ص38؛ طبّ النبی(ص)، ص19.